Selma Huxley eta euskal itsas historia
XVI. eta XVII. mendeetako euskal eta gipuzkoar itsas historiaz hitz egitea, Selma Huxley Barkhan (1927-2020) historialari kanadarrari buruz hitz egitea da,Euskal Herriaren historiaren aparteko zati bat berreskuratu baitzuen.
Selma Huxleyren ikerketak asko izanik, ezagunenetako bat Red Bayko (Ternua) uretan XVI. mendean hondoratutako San Juan itsasontziaren aurkikuntza erraztu zuena izan zen. Horri esker badia, Amerikako itsaspeko leku arkeologiko garrantzitsuenetako bat izateagatik ezaguna, Gizateriaren Ondare izendatu zuen UNESCOk 2013an; eta, gaur egun, Pasaian ontzi horren erreplikaren eraikuntza zientifikoa egiten ari dira. Guk bale-txalupa txokolatez eraiki eta uretaratu egin genuen, euskal ontzigintzaren historiari egin genion omenaldi berezia.
Selma Ingalaterran jaio zen, familia intelektual eta zientzialari batean, baina gure lurrari zion maitasuna bere senarraren eskutik etorri zitzaion, Brian Barkham arkitekto britaniar gaztea eta Euskal Herriaren zale amorratua. Senarrarekin egin zuen lehen bidaian, eztei-bidaia berantiar batean, hitz egin zioten lehen aldiz gaur egun Kanada bezala ezagutzen dugun leku horretara mendeak bidaiatzen zeramatzaten euskal arrantzaleen kondairaz. Mende-erdi bat geroago, ezin da XVI eta XVII. mendeetako euskal itsas historiaz hitz egin Selmaren ikerketak aipatu gabe.
35 urterekin senarra hil zitzaionean, lau seme-alaba txikirekin geratu zen. Egoera horretan, historialari gisa hasi zen lanean National Historic Sites-en. Horri esker, XVI. eta XVII. mendeetan Kanadara egindako euskal espedizioei buruzko artxiboak eskuratu ahal izan zituen. Horrela, bere interes intelektualak eta pertsonalak uztartu zituen, eta Mexikon urte batzuk espainiera ikasten eman ondoren, hasieran Bilbora joan zen seme-alabekin, eta gero Oñatira. Paleografia ikasi zuen, oso garrantzitsua XVI. mendeko eskuzko idazkera nahasiak irakurri ahal izateko, eta ingeleseko irakasle moduan lan egin zuen aurrera atera eta bere ikerketa propioa hasi ahal izateko.
Selma Barkham. 1982
Ez zuen amore eman euskaldunak Kanadan zergatik egon ziren jakin arte.
Oñatin bizi izan zen 20 urteetan, Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoan zorrotz ikertzeaz gain, hilabeteak eman zituen Espainia, Portugal, Frantzia, Ingalaterra eta Vatikanoko artxibo eta liburutegi askotan ikertzen, askotan dokumentazio-lanetan laguntzen zioten seme-alabekin batera. XVI. eta XVII. mendeetako milaka eskuizkribu aurkitu zituen, antzinako espainieraz, Ternuako euskal presentziari buruzkoak. Aipatzekoak dira, Kanadan idatzitako testu zibil zaharrenak aintzat hartzen direlako, euskaldunek emandako hiru dokumentu: txalupen salmenta bat, 1572koa, eta bi testamentu, 1577 eta 1584koak.
Selmaren ikerketek Kanadako eta Euskal Herriko historiaren kapitulu ez oso ezagun bat berreraikitzea ahalbideratu zuten. Besteak beste, honako hauek nabarmendu behar dira:
- Ternuako bakailao eta balea euskal arrandegiei buruz.
- Balea-portuak eta haien izen modernoak identifikatu zituen, eta euskal arrantza- eta bale-ehizako portuen irudi zehatza berreraiki ahal izan zuen.
- Bertako baseen aztarna arkeologikoak aurkitu ziren, baita euskal galeoiak ere, 1565. urtean portu haietan hondoratuta, tartean San Juan.
- Gure itsas historiako beste datu batzuen artean, gerra garaian kortsario bihurtutako arrantzaleei buruzko merkataritza-ibilbideak eta arrantza-denboraldiak argitzen ere lagundu zuen.
Euskal baleazaleen grabatua.
Oñati oso eskertuta
XVI. eta XVII. mendeetako Euskal Herriko eta Gipuzkoako itsas historiaren ezagutzan egindako ekarpen aparta eta Oñatirekin izandako lotura aitortzeko, herriko udalak «Selma Huxley Barkham ikerketa-beka» sortu zuen. Oñatiko emakumeek historian zehar udalerriari egindako ekarpena agerian uzteko ikerketa historikoko proiektuak garatzea da helburua.
Gainera, Kultura Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoaren ikerketa-gela Sailak Selma Huxley Barkhan Gela bezala izendatu zuen.
Bisitatu Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoan dagoen erakusketa, txokolatezko txalupa ikusti eta bi bisita gidatuak, Euskal Herriko historia interesgarri honen berri emango dizute.
- Astelehenetik ostiralera, abuztuaren 4 arte
- 12:00 Kakaoaren bidaia. Erreserbatu hemen
- 13:00 Balea-txalupetatik txokolatera, historian zeharreko bidaia. Erreserbatu hemen